Biała noc - coś co warto zobaczyć!

Biała noc żeglarska zaobserwowana przez nasz zespół na molo w Gdańsku-Zaspie.
data: 27.06.2016

Czym są białe noce? Kiedy i gdzie można je obserwować? Czy występują w Polsce? Odpowiadamy w poniższym artykule. 

Pojęcia, które mogą się przydać:

Rodzaje zmierzchu (schemat)

- zmierzch cywilny - trwa od momentu wejścia tarczy Słońca pod horyzont do zejścia jej na wysokości −6°
- zmierzch żeglarski - zaczyna się od −6°, a kończy, gdy Słońce znajduje się na wysokości −12°
- zmierzch astronomiczny - Słońce położone jest między −12°, a −18°
(analogicznie rozróżniamy świty)

- noc astronomiczna - występuje, gdy Słońce schodzi na niższą wysokość niż −18° pod horyzontem.
- dołowanie Słońca - najniższe położenie Słońca w ciągu doby (w Polsce zawsze pod horyzontem)

Biała noc - Czym jest z definicji?

Biała noc to zjawisko astronomiczne trwające od zachodu do wschodu Słońca. Polega na tym, że zmierzch przechodzi bezpośrednio w świt. Światło słoneczne ulegając załamaniu w atmosferze powoduje widoczny efekt w postaci jaśniejszego fragmentu lub całego nieba.

Występują dwie odmiany:
1) Biała noc - obserwowana powyżej 60° szerokości geograficznej, na obszarach, gdzie przynajmniej raz w roku Słońce dołuje na mniej niż 6° pod horyzontem. Zmierzch cywilny przechodzi w świt cywilny.
2) Biała noc żeglarska - występuje tam, gdzie zmierzch żeglarski przechodzi w świt żeglarski, czyli powyżej 54 równoleżnika. 

Czy w Polsce widać białe noce?

Do odpowiedzi dojdziemy wykonując kilka obliczeń:

W dniu letniego przesilenia na kole podbiegunowym północnym (66°33'N), Słońce dołuje na wysokości 0°, czyli na linii horyzontu.
Najbardziej wysunięty na południe punkt Polski, to szczyt  góry Opołonek 49°N.
Najbardziej wysunięta na północ miejscowość Polski, to Jastrzębia Góra 54°50'N.

Wyliczamy na jakiej wysokości dołuje Słońce w skrajnych punktach Polski w najkrótszą noc roku:
49°N − 66°33'N = −17°33'N
54°50'N − 66°33'N = −11°43'N
Na Opołonku Słońce dołuje −17°33' pod horyzontem, a w Jastrzębiej Górze −11°43'N.

Wynika z tego, że na północy Polski możemy obserwować białą noc żeglarską. Obliczamy granicę jej występowania:
φ − 66°33'N = −12°N
φ = −12°N + 66°33'N
φ = 54°33'N

Z obliczeń wynika, że granica występowania białej nocy żeglarskiej przebiega wzdłuż równoleżnika 54°33'N, jednakże ze względu na obecność Morza Bałtyckiego przesunięta jest bardziej na południe, mniej więcej na 54°N (o wpływie Bałtyku na widzialność białych nocy w następnym akapicie).

Granica występowania biały nocy żeglarskich.
Obecność Bałtyku poprawia ich widzialność,a tym samym
powoduje przesunięcie granicy nieco na południe.

W Polsce "bez-nocny" okres trwa najdłużej w rejonie Jastrzębiej Góry, aż 50 dni (~27 maja - ~16 lipca), wtedy Słońce dołuje powyżej -18°. W tym czasie możemy obserwować jaśniejsze niebo nad północnym horyzontem, jednak tylko w apogeum tego zjawiska, czyli od ~10 czerwca do ~2 lipca, możemy mówić o białych nocach żeglarskich.

Jaki Bałyk ma wpływ na widzialność białych nocy?

Między Czołpinem, a Sasinem oraz Jastrzębią Górą, a Sztutowem
białą noc żeglarską widać najlepiej.

Morze Bałtyckie to nic innego, jak płaska powierzchnia ciągnąca się daleko na północ, niezmącona lądem aż do wybrzeży Finlandii (60°N). Załamywane światło słoneczne dociera do Polski nie napotykając po drodze żadnych przeszkód mogących je odbić czy pochłonąć. Dzięki temu białe noce żeglarskie możemy obserwować o wiele wyraźniej i na większym obszarze niż wynika to z szerokości geograficznej. Wspomniany efekt jest najlepiej widoczny w pasach Czołpino (wieś między Rowami, a Łebą) - Sasino oraz Jastrzębia Góra - Sztutowo.

Dzięki Morzu Bałtyckiemu załamywane światło słoneczne
nie odbija się od przeszkód (lądów).

Kiedy i gdzie najlepiej wybrać się na obserwacje?

Obserwacje udadzą się gdy:
- wybierzemy noc między 10 czerwca, a 2 lipca;
- udamy się na brzeg morza (plaża, molo, klif)
  a) z dala od źródeł sztucznego światła
  b) w pasie Czołpino - Sasino lub Jastrzębia Góra - Sztutowo;
- upewnimy się, że niebo jest pogodne

Najistotniejszym czynnikiem, bez którego obserwacje zakończą się fiaskiem, jest bezchmurne niebo (co najwyżej lekko zachmurzone). Dotyczy to zarówno nieba nad Bałykiem (między Polską, a Finlandią), jak i Zatoką Botnicką czy wschodnią Szwecją. Aktualne zachmurzenie sprawdzić możemy np. na stronie: pl.sat24.com/pl.
                                                                                                                                 

Zachęcamy do wybrania się na obserwacje przy najbliższej okazji, naprawdę warto. Biała noc na długo pozostaje w pamięci. Naszym zdaniem, powinna być jedną z wizytówek naszego regionu, Pomorza Wschodniego.